Στην πρόσφατη ημερίδα που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Βιομηχανιών Φωτοβολταϊκών (EPIA) στο Παρίσι στις 17 Μαρτίου 2011, αναδείχθηκε ο αυξανόμενος ρόλος των φωτοβολταϊκών (φ/β) στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, παρουσιάστηκαν οι τάσεις της αγοράς και της ζήτησης και έγιναν εκτιμήσεις και προβλέψεις για τις νέες αγορές καθώς και την τεχνολογική και κοστολογική εξέλιξη που αναμένεται στο άμεσο μέλλον.
Η αγορά: εντυπωσιακή άνοδος εν μέσω κρίσης
Πιο συγκεκριμένα, για άλλη μία χρονιά ο κλάδος των φ/β παρουσίασε εντυπωσιακή άνοδο καθώς η νέα εγκατεστημένη ισχύ αυξήθηκε εν μέσω οικονομικής κρίσης στα επίπεδα ρεκόρ των 16.7GW (σε σχέση με τα 7,2GW του 2009), μια αύξηση της τάξης του 132%! Ειδικότερα για την Ευρώπη, τα φ/β αποτέλεσαν την πιο σημαντική Ανανεώσιμη Πηγή Ενέργειας (ΑΠΕ) με βάση την νέα εγκαταστημένη ισχύ ετησίως.
Τι έγινε το 2010; Πολλές ευρωπαϊκές αγορές «δοκιμάστηκαν» από αναδρομικές ή δραστικές μειώσεις των επιδοτήσεων της ηλιακής κιλοβατώρας, μερικές χώρες αποδείχθηκαν πραγματικά «λαβράκια» για τους επενδυτές (όπως ή Ιταλία, η Τσεχία, η Γαλλία), σε κάποιες διατηρήθηκε υψηλός ρυθμός ανάπτυξης παρά τη μείωση της κερδοφορίας (βλ Γερμανία) ενώ αλλού παρατηρήθηκε ένα ισχυρό ρεύμα «πολιτικής» αντίθεσης απέναντι στα οφέλη των φ/β (Ισπανία, Πορτογαλία),
Το 81% της νέας εγκατεστημένης ισχύς βρίσκεται στην Ευρώπη και ακολουθεί η Ιαπωνία με 6%. Στην τρίτη θέση των χωρών με τη μεγαλύτερη νέα εγκατεστημένη ισχύ ανέβηκε η Τσεχία (που όμως δεν αναμένεται να συνεχίσει την ξέφρενη πορεία της το 2011). Τις δύο πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν -όπως και το 2009- η Γερμανία και η Ιταλία. Η συνολική εγκατεστημένη ισχύς έφθασε τα 39,6GW, ποσό εντυπωσιακό αν αναλογιστεί κανείς ότι μόλις πριν από 5 χρόνια, το αντίστοιχο νούμερα ήταν περίπου 7GW!
Τα φ/β είναι στη δεύτερη θέση πίσω από το φυσικό αέριο στη νέα εγκατεστημένη ισχύς για το 2010, μπροστά από τα αιολικά, την βιομάζα, την πυρηνική ενέργεια κά. Για το 2011 οι εκτιμήσεις ποικίλουν από 14GW (στο μετριοπαθές σενάριο) έως και 21GW (στις πιο αισιόδοξες προβλέψεις). Το σίγουρο είναι ότι η συνεισφορά της Ευρώπης στα φ/β βαίνει συνεχώς μειούμενη, καθώς το ποσοστό της από το 81% που είναι σήμερα θα περιοριστεί στο 40%-60%, γεγονός που αποδεικνύει την εξάπλωση της τεχνολογίας των φβ σε νέες αναδυόμενες αγορές (ΗΠΑ, Ινδία, Καναδάς, Κίνα, Αυστραλία, χώρες της Αφρικανικής ηπείρου κά).
Οι συγκρίσεις: grid parity σε όλη την Ευρώπη μέχρι το 2018!
Σε μια συνοπτική παρουσίαση της μελέτης από την AT Kearney, το Σταθμισμένο Κόστος Ηλεκτρισμού από φ/β (Levelised Cost of Electricity-LCOE) της παραγωγής από φ/β στην Ευρώπη αναμένεται να μειωθεί κατά περίπου 50% μέχρι το 2020. Το πιο σημαντικό συμπέρασμα είναι ότι τα φ/β μπορούν να ανταγωνισθούν τόσο σε επίπεδο εμπορικής παραγωγής όσο και στον κλάδο της οικιακής χρήσης όλες τις μορφές ενέργειας σε όλα τα κράτη της ΕΕ μέχρι το 2018.
Για τον οικιακό τομέα ειδικότερα, μέχρι το 2016, περίπου 2.4 εκατομμύρια νοικοκυριά θα φθάσουν στο επίπεδο του grid parity (το σημείο όπου η ενέργεια από φ/β θα είναι ανταγωνιστική χωρίς κρατικές ενισχύσεις ή με άλλα λόγια του κόστους ρεύματος που είναι ίσο με εκείνο της συμβατικά παραγόμενης ενέργειας). Με δεδομένο ότι οι τιμές του ηλεκτρισμού θα αυξηθούν (για παράδειγμα αναμένεται μια μέση ετήσια αύξηση για τα έτη 2011 έως 2020 3% στην Γερμανία και την Ιταλία), η ανταγωνιστικότητα των φ/β με τις συμβατικές μορφές θα είναι γεγονός σε ορισμένα Ευρωπαϊκά κράτη ήδη από το 2015!
Οι τιμές: σταθερά μειούμενες
Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το κόστος ενός εγκατεστημένου φ/β συστήματος στην Ευρώπη το 2010 ήταν μεταξύ 3,41 και 2,26€/W. Το 2020, το αντίστοιχο κόστος θα είναι στα επίπεδα του 2€/W με ελάχιστη τιμή τα 1,3€/W. Η μέση τιμή των φ/β πλαισίων το 2015 αναμένεται να είναι στα επίπεδα των 0,95-1,35€/W.
Η βιομηχανία: στροφή προς την Ασία
H βιομηχανική παραγωγή φ/β κελιών (solar cells) παρουσίασε το 2010 άνοδο 180% σε σχέση με τα επίπεδα του 2009 (από τα 12GW στα 27GW). Τη μερίδα του λέοντος στην βιομηχανική παραγωγή κρατούν η Κίνα και η Ταιβάν με συνολικό ποσοστό άνω του 60% επί του συνόλου της παγκόσμιας παραγωγής. Η τεχνολογία του πολυκρυσταλλικού πυριτίου εξακολουθεί να διατηρεί μερίδιο αγοράς άνω του 50% σε αντίθεση με το φ/β λεπτών υμενίων (thin film) των οποίων το μερίδιο αγοράς συρρικνώθηκε για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια. Για το 2011, η συνολική παραγωγή φ/β κελιών αναμένεται να πλησιάσει τα 40GW ενώ οι ηγέτιδες χώρες παραγωγής θα εξακολουθήσουν να είναι (με σειρά προτεραιότητας) η Κίνα, η Ταιβάν, η Ιαπωνία και η Γερμανία. Το 90% των νέων βιομηχανιών το 2011 θα εγκατασταθεί στην Ασία.
Με βάση τα παραπάνω, είναι λογικό να αναμένει κανείς υπερπροσφορά το δεύτερο μισό του 2011 που θα πιέσει περαιτέρω τις τιμές προς τα κάτω. Αν λάβει κανείς υπόψη του ότι η πλέον αισιόδοξη πρόβλεψη κάνει λόγο για 25GW νέα εγκατεστημένη ισχύ το 2011, αντιλαμβάνεται ότι η παραγωγή θα υπερκαλύψει τη ζήτηση και ο ανταγωνισμός αναμένεται σκληρός.
Η Ευρωπαϊκή αγορά: προς αναζήτηση νέων αγορών
Η πρωτοπόρος στα φ/β Γερμανία συνήθως λόγω του μεγέθους της και της ωριμότητας σε όλα τα στάδια υλοποίησης (θεσμικό πλαίσιο, τεχνογνωσία, ρυθμός υλοποίησης, ρυθμιστικοί κανόνες, βιομηχανική παραγωγή κλπ) καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και την εξέλιξη του κλάδου. Το 2010 και παρά τις αντιθέτου προβλέψεις, εγκαταστάθηκαν 7,7GW στη χώρα. Παρόλα αυτά, υπήρχε μια σαφής μεταστροφή της κοινής γνώμης –εν πολλοίς υποκινούμενη- ως προς τα πραγματικά οφέλη των φ/β σε σχέση με την επιβάρυνση στα τιμολόγια ηλεκτρικού ρεύματος. Οι φορείς της αγοράς (βιομηχανίες, εγκαταστάτες και επενδυτές), ορθά σκεπτόμενοι, έχουν θέσει ένα νέο πλαίσιο συζήτησης πέρα από την παραδοσιακή διαμάχη για το ύψος των επιδοτήσεων της ηλιακή κιλοβατώρας (το γνωστού Feed In Tarriff-FiT): τη συστηματική μείωση της τιμής των φ/β συστημάτων πάνω από 50% έως το 2020, την ενδυνάμωση της εγχώριας παραγωγής στα επίπεδα των 8.5GW για να ανταγωνιστούν την «κινέζικη επιδρομή» και την σταδιακή εφαρμογή της ιδέας της ιδιο-κατανάλωσης της ενέργειας που παράγεται από τα φ/β σαν το επόμενο είδος κινήτρων μετά το μοντέλο του FiT καθώς και την εισαγωγή των έξυπνων δικτύων (smart grids) στην καθημερινότητα των πολιτών.
Στην ουσία, κανείς δεν έχει την πραγματική ένδειξη του τι θα συμβεί στην Γερμανική αγορά βραχυπρόθεσμα, αν και οι εκτιμήσεις της EPIA, έκαναν λόγο για 3-5GW νέων εγκαταστάσεων το 2011.
Η Ιταλία αποτέλεσε την επόμενη αγορά επίπεδου GW. Αν και οι εκτιμήσεις θύμισαν λίγο «Greek statistics» (η EPIA ανέφερε 2,3GW νέα εγκατεστημένη ισχύς το 2010 ενώ μια εβδομάδα αργότερα οι Ιταλικοί φορείς ανακοίνωναν 4GW!), η χώρα παρουσίασε εντυπωσιακή αύξηση σε σχέση με τα μόλις 700MW του 2009. Ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός νέων εγκαταστάσεων έχει οδηγήσει σε ένα όργιο φημών περί «πλαστών» εγκαταστάσεων (περίπου 1,2GW είναι υπό εξέταση από τις αρμόδιες αρχές), κάποιες από τις οποίες ενδέχεται να επαληθευτούν σαν αληθής αν λάβει κανείς υπόψη του ότι ο κλάδος αντιμετώπιζε το 2009 σημαντική έλλειψη από inverters, γεγονός που λογικά θα έπρεπε να επιβραδύνει το ρυθμό των νέων εγκαταστάσεων. Το ενδιαφέρον είναι πως τα 2/3 της ιταλικής αγοράς είναι εμπορικά και οικιακά συστήματα, εικόνα που κερδίζει ολοένα και μεγαλύτερο έδαφος σε ώριμες ή αναδυόμενες αγορές της Ευρώπης (βλ Γαλλία, Βέλγιο, Αγγλία).
Όπως ήταν λογικό, η ανάπτυξη αυτή οδήγησε σε συζητήσεις περί πιθανής «υπερθέρμανση» της αγοράς και της μεγάλης μείωσης στην ταρίφα. Σε κάθε περίπτωση η ιταλική αγορά αναμένεται να διατηρηθεί στα επίπεδα του 1,5-3GW ετησίως, για τα επόμενα χρόνια.
Η περίπτωση της Γαλλίας έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς η ημερίδα συνέπεσε με το τραγικό συμβάν του πυρηνικού ατυχήματος στην Ιαπωνία. Η Γαλλία είναι για μια χώρα στην οποία η έννοια της αποκεντρωμένης (διεσπαρμένης) παραγωγής -σαν αυτήν που πρεσβεύουν κατά κόρον τα φ/β- είναι άγνωστη, καθώς υπάρχει ομοφωνία εδώ και χρόνια της πλειοψηφίας όλων των εμπλεκόμενων (καταναλωτών, πολιτικών και φορέων διαχείρισης) για την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας (στη χώρα λειτουργούν πάνω από 50 πυρηνικοί σταθμοί). Επιπλέον, η Γαλλία είναι ο πρώτος τουριστικός προορισμός παγκοσμίως (στη χώρα συρρέουν πάνω από 18 εκατομμύρια τουρίστες ετησίως), επομένως η διατήρηση του φυσικού τοπίου είναι πρώτιστης σημασίας.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, τα φ/β θα έπρεπε λοιπόν να παρουσιαστούν όχι σαν μια ανανεώσιμη ή εναλλακτική μορφή ενέργειας αλλά κυρίως σαν μια συμπληρωματική μορφή ενέργειας που εντάσσεται αρμονικά στα τουριστικά θέρετρα και δεν διαφοροποιεί την ομοιογένεια του περιβαλλοντικού τοπίου. Για το λόγο αυτό, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ενσωμάτωση των φ/β στα κτίρια (Building Integrated Photovoltaics-BIPV), με επιπλέον κίνητρα ειδικά για αυτή την κατηγορία φ/β και αυστηρούς (και πολύπλοκούς) κανονισμούς ως προς τον διαχωρισμό τους με τα «συμβατικά» φ/β συστήματα.
Οι επενδυτές εν τέλει ανταποκρίθηκαν στα υψηλά κίνητρα με αποτέλεσμα να εγκατασταθούν 700MW το 2010. Δυστυχώς, η απουσία ρυθμιστικών κανόνων της αγοράς φαίνεται να οδηγεί σε σπασμωδικές κινήσεις: δεν υπάρχει πια επιδότηση για έργα άνω των 100KW, ενώ άπαντες αναμένουν δραστικές μειώσεις του FiT. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ήδη πάνω από 3GW προς σύνδεση από τα οποία αναμένεται να συνδεθεί το 1GW το 2011.
Σε κάθε περίπτωση η Γαλλία διεκδικεί ένα διαφορετικό ρόλο για τα φ/β: να γίνουν νόρμα στους οικοδομικούς κώδικες και ενεργητικά στοιχεία σε κτίρια με προσανατολισμό στην εξοικονόμηση ενέργειας.
Η Κίνα: ο άσπονδος φίλος;
Μπορεί για τις υπόλοιπες βιομηχανίες του κλάδου ο Κινέζικος ανταγωνισμός να καθιστά δυσβάσταχτη την βιωσιμότητα τους, αλλά η αλήθεια είναι ότι η ραγδαία μείωση στις τιμές των προϊόντων ήταν το αποτέλεσμα πιέσεων από τις ασιατικές εταιρείες που αρχικά είχαν να αντιμετωπίσουν την έλλειψη τεχνογνωσίας και στη συνέχεια ελλιπή πρόσβαση σε φθηνό πυρίτιο (που αποτελεί και την πρώτη ύλη για τα φ/β πλαίσια και καθορίζει σε ποσοστό άνω του 75% το κόστος παραγωγής) την περίοδο που η τιμή του πυριτίου στην spot αγορά ήταν εξωπραγματική. Ενστάσεις υπάρχουν ακόμα και σήμερα ως προς την ποιότητα των προϊόντων ασιατικής προέλευσης καθώς και την περιβαλλοντική συνείδηση των εκεί βιομηχανικών σε ένα «πράσινο» κατά τα άλλα, κλάδο.
Γεγονός πάντως είναι ότι 400 και πλέον εταιρείες συναρμολόγησης φ/β πλαισίων λειτουργούν στην Κίνα, η λίστα με τους top-10 παραγωγούς καλύπτεται σχεδόν εξολοκλήρου από Κινέζικες εταιρείες, και μόλις το 10% της παραγωγής απορροφάται από την εγχώρια αγορά. Σε μια αγορά όπου η αιολική ενέργεια ανθεί (42GW αιολικών έχουν ήδη εγκατασταθεί), η αγορά των φ/β μόλις ξεκινά∙ περίπου 1GW αναμένεται να εγκατασταθεί το 2011, η πλειοψηφία του οποίου θα αφορά τον οικιακό τομέα.
To μεγάλο στοίχημα: οι χώρες του Ισημερινού
Το επόμενο μεγάλο στοίχημα για τον κάδο στην αναζήτηση νέων αγορών αποτελεί η αξιοποίηση του τεράστιου δυναμικού των χωρών πλησίον του Ισημερινού. Στην περιοχή αυτή συμπεριλαμβάνονται χώρες με υψηλά επίπεδα ηλιακής ακτινοβολίας και φιλόδοξους στόχους: οι χώρες της Λατινικής Αμερικής μπορούν να εγκαταστήσουν έως και 13GW έως το 2020, οι Μεσογειακές χώρες της Βόρειας Αφρικής 7GW, η Νότιοδυτική Ασία 10GW κόκ. Για να «ξεκλειδωθεί» το δυναμικό αυτό, απαιτούνται οι χώρες αυτές να ακολουθήσουν τα βήματα που ακολούθησαν οι ώριμες αγορές στην Ευρώπη και αλλού: ευαισθητοποίηση και πληροφοριακή καμπάνια των τοπικών κοινωνιών σχετικά με τα φ/β, ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις σε έργα υποδομής και επιπλέον, σταθερό πολιτικό περιβάλλον.
Kαι η Ελλάδα;
Αν και πολλά έχουν ειπωθεί εντός των τειχών για την πορεία των φ/β στην Ελλάδα, έχει ενδιαφέρον να ακουστεί η εικόνα που έχουν οι ώριμες αγορές για εμάς. Το συμπέρασμα είναι γενικά πως η Ελλάδα έχει πια μια αγορά αξιοσημείωτου μεγέθους, με 200 και πλέον MW να αναμένονται να εγκατασταθούν ετησίως τα επόμενα χρόνια. Το ρυθμιστικό πλαίσιο κρίνεται εν γένει ικανοποιητικό, ιδιαίτερα για τον οικιακό τομέα. Μένει να δούμε στο τέλος του δρόμου (βλ 2020) πόσα τελικά φ/β θα εγκατασταθούν, καθώς το εθνικό σχέδιο για τις ΑΠΕ προβλέπει κατά πολύ λιγότερα MW από όσα η εγχώρια βιομηχανική παραγωγή μπορεί να προμηθεύσει (μην ξεχνάμε ότι στην χώρα μας ήδη λειτουργούν 5 εργοστάσια παραγωγής) και όσα η EPIA προσδοκά με βάση τα επίπεδα ηλιακής ακτινοβολίας της ευρύτερης περιοχής και της επάρκειας του ρυθμιστικού πλαισίου.
Σοφοκλής Πιταροκοίλης,
Γενικός Διευθυντής της Solar Cells Hellas
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου